Φοινίκι Λακωνίας

Πρόκειται για ένα από τα αρχαιότερα χωριά της επαρχίας Επιδαύρου Λιμηράς της Λακωνίας.
Η τοποθεσία Φοινίκι αναφέρεται στα Λακωνικά του Παυσανία ως εξής:
<<κόχλους δὲ ἐς βαφὴν πορφύρας παρέχεται τὰ ἐπιθαλάσσια τῆς Λακωνικῆς ἐπιτηδειοτάτας μετά γε τὴν Φοινίκων θάλασσαν>>.
(Τα καταλληλότερα κοχύλια για βαφή πορφύρας προέρχονται από την παραλία της Λακωνικής μετά τη θάλασσα των Φοινίκων).

Η αναφορά την τότε χρονική περίοδο (150-160 Μ.Χ)αναφέρεται στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή στην οποία σημειώθηκαν και πολλές γεωλογικές μεταβολές.

Το χωριό Φοινίκι και ο οικισμός του Κρισσά

Η Ετυμολογία της ονομασίας Φοινίκι

Να σημειώσουμε πως στην ποίηση του Λάκων ποιητή Αλκμάν (ΠΑΠ ΟΧΥΡ. 2394) η λέξη "φοινίκεα" αποδίδεται ως πορφυρό χρώμα. Το αυτό και στο Λεξικό Σούδα <<Φοινίκιον έρνος και χρώμα>>, <<Φοινικούν ερυθρόν >>, <<Φοινικίς χλαμύς ήν πολεμική>> (Η πορφυρή πολεμική χλαμύδα) καθώς και την ανώτερη πολεμική τάξη οι οποίοι ονομάστηκαν έτσι ως φέροντες την πολεμική πορφυρή χλαμύδα. Έτσι εξηγούνται και τα τοπωνύμια στην ευρύτερη περιοχή "Κόκκινες", "Κοκκινοχώματα" κτλ. Η ετυμολογία της ονομασίας Φοινίκι προέρχεται από το ερυθρούν και πορφυρό χρώμα της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής χερσαίας και θαλάσσιας. Να σημειώσουμε πως στην αρχαιολογική γραμματεία η λέξη αποδίδεται πάντα ως κόκκινο. πχ επί "φοινικιδί" υφάσματα..
Μια δεύτερη άποψη για την ετυμολογία της λέξης Φοινίκι είναι να προέρχεται από τον Φοίνιξ το ιερό πτηνό του Απόλλωνα. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από την ύπαρξη του ναού του Απόλλωνα Υπερτελεάτα.
Μια παλιότερη αυθαίρετη ερμηνεία πως η ονομασία του χωριού προέρχεται από τους Φοίνικες είναι εντελώς αβάσιμη και φυσικά δεν ισχύει. Κάποιος παλιότερος ερασιτέχνης της ευρύτερης περιοχής και με έλλειψη γνώσεων παράφρασε τον Κούρτιο.
Να σημειώσουμε πως η λέξη Φοινίκι πάντα με την έννοια του "ερυθρούν" βρίσκεται και σε περιοχές-χωριά της Ηπειρωτικής Ελλάδας όπως την Ήπειρο όπου ουδέποτε είχαμε την ύπαρξη Φοινίκων.

ΤΟ ΥΠΕΡΤΕΛΕΑΤΟΝ

Το 1885, με εντολή της Ελληνικής Αρχαιολογικής εταιρείας και βασιζόμενος στις αναφορές του Παυσανία ο τότε αρχαιολόγος Θεμιστοκλής Σοφούλης προχώρησε σε ανασκαφές στο ναό του Απόλλωνος Υπερτελέατου στο Φοινίκι Λακωνίας. Ο περιηγητής Παυσανίας μας αναφέρει τα εξής: <<ἔστι δὲ ἐν τῇ γῇ ταύτῃ καὶ ἱερὸν Ἀσκληπιοῦ στάδια ἀπέχον ὡς πεντήκοντα Ἀσωποῦ: τὸ δὲ χωρίον, ἔνθα τὸ Ἀσκληπιεῖον, Ὑπερτελέατον ὀνομάζουσιν>>. (Στην ίδια περιοχή, πενήντα στάδια από τον Ασωπό υπάρχει επίσης ιερό του Ασκληπιού, το μέρος όπου βρίσκεται το Ασκληπιείον ονομάζεται Υπερτελέατον>>.) Στα αξιόλογα ευρήματα να προσθέσουμε και επιγραφές που αναφέρονται στην εδαφική διαμάχη της Επιδαύρου Λιμηράς με το γειτονικό Ζάρακα. Σε πολλές δε χάλκινες ταινίες που προέρχονται από το ιερό έχουμε και την καταγραφή ονομάτων Επιδαύριων ιερέων. Μέρος των ευρημάτων από το Φοινίκι, όπως αλιεύουμε από το διαδικτυακό ένθετο της εφημερίδας Καθημερινή μέρος χάλκινων και πήλινων αντικειμένων προερχόμενα από το Φοινίκι πέρασαν το 1884 στην ιδιωτική συλλογή του Κ. Καραπάνου.

Travels in Morea 1833
by William Martin Leake.
Έχουμε την αναφορά στο χωριό Φοινίκι
και στον οικισμό του Καλύβια.

ΟΙΚΙΣΜΟΙ

Κρισσά: Πρόκειται για ένα εύφορο κομμάτι γης και εξαιρετικής ομορφιάς πλησίον του Φοινικίου το οποίο και κατοικείται. Στο μέρος λόγω του άφθονου νερού λειτουργούσαν κατά το παρελθόν νερόμυλοι για την παραγωγή αλευριού. Πολλοί θεωρούσαν πως η Κρισσά έχει πάρει το όνομα της από τον Κροίσο λόγω του πλούτου της. Η ονομασία όμως φαίνεται πως έχει προκύψει από το κριθάρι το οποίο και καλλιεργούσαν με τροπή του γράμματος Θήτα σε Σίγμα όπως και συμβαίνει στη Δωρική διάλεκτο.(Κριθάρι-Κρισάρι-Κρισσά) Να σημειώσουμε πως η ονομασία Κρισσά ως τοπονύμιο καταγράφεται και στο τρίτομο Λεξικό της Τσακώνικης Διαλέκτου το οποίο εξέδωσε ο Θ. Κωστάκης.
Καλύβια: Τα λεγόμενα "Φοινικιώτικα Καλύβια" πολύ αργότερα μετονομάστηκαν και αποτελούν το σημερινό χωριό Παπαδιάνικα.
Κοντιβιάννικα: Πρόκειται για το σημερινό χωριό Ασωπό από το οποίο πήρε και την ονομασία του ο σημερινός Δήμος. Τα Κοντιβιάννικα ονομάζονταν έτσι αφού σύμφωνα με τις διηγήσεις όλων των παλαιότερων "ήταν κοντά για τους κατοίκους του Φοινικίου".
Εκ του κοντά και βαίνω. (Κοντιβιάννικα).
Οι δύο τελευταίοι οικισμοί του Φοινικίου ενισχύθηκαν πληθυσμιακά περί το 1836 με την ισχυροποίηση της Ελληνικής Επανάστασης με Μανιάτες και μερικούς Κρητικούς.
Η κατάληξη-άνικα να σημειώσουμε πως αποτελεί ένδειξη Μανιάτικης καταγωγής και τη συναντάμε πολλές φορές σε διάφορα τοπωνύμια. Π.χ Σουλιάνικα.


Πέρα από παλαιά συμβόλαια γης και τις διηγήσεις των παλαιότερων οι πληροφορίες αυτές επιβεβαιώνονται και από ξένες πηγές.
Στο Travels in the Morea του William Martin Leake ο οποίος και επισκέφτηκε την περιοχή το 1835 αναφέρονται τα εξής: "Ο δρόμος κατεβαίνει προς την πεδιάδα του Φοινικιού. Σε κάποια σημεία καλλιεργείται καλαμπόκι αλλά το μεγαλύτερο μέρος είναι βοσκότοπος. Ο δρόμος ακολούθως εισέρχεται σε μια ερημική περιοχή ανάμεσα σε χαμηλούς βράχους και μια στενή, γυμνή κοιλάδα. Στο υψηλότερο σημείο του δρόμου κατ στα βορειοδυτικά φαίνεται ο λόφος του Μπεζιανίου και στα ανατολικά, κοντά στη θάλασσα, η Μονεμβασία. Ο δρόμος κατεβαίνει μέσα σε μια ρεματιά και κατόπιν στη θάλασσα, και κατόπιν, περνώντας τη γέφυρα που χωρίζει τη Μονεμβασία από τη στεριά, εισέρχεται στην πόλη.
Από τη Μονεμβασία στο Φοινίκι το ταξίδι διαρκεί 4 ώρες. Ο δρόμος περνά κατά μήκος της κοίτης ενός χειμάρρου ως τις Βελιές, ένα χωριό σε τοποθεσία αρχαίας ελληνικής πόλης. Σύμφωνα με την περιγραφή του Παυσανία εδώ βρίσκεται ο ναός της Αρτέμιδος της Λιμνάτιδος. Ο δρόμος συνεχίζει νοτιοδυτικά για μισή ώρα, κατόπιν στρέφει βόρεια στην πεδιάδα του Φοινικιού. Τα Καλύβια του Φοινικιού βρίσκονται ακριβώς ανάμεσα στα βουνά του Φοινικιού και του Μπεζιανιού.
Από το Φοινίκι στο Τουραλί από το Κάβο-Ξυλί, το ταξίδι διαρκεί 9,5 ώρες. Αφού διασχίσει μια εύφορη πεδιάδα για μία ώρα, ο ταξιδιώτης φτάνει στην Μπλύτρα, στην ανατολική πλευρά του Κάβο-Ξυλίου, το οποίο είναι ένα ψηλό βραχώδες ακρωτήριο.
*Μέρος της μετάφρασης του travels in Morea την πήραμε από εδώ:
Σκάλα Λακωνίας